Κείμενο / Αφήγηση: Μαρίνα Παπασωτηρίου, επιμελήτρια της Πινακοθήκης και υπεύθυνη του παραρτήματος της Κέρκυρας.
Credit Φωτογραφίας: ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Φωτογράφιση Θάλεια Κυμπάρη.
Μπαίνοντας κανείς στο Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στην Κέρκυρα, δεν μπορεί να μην προσέξει έναν πίνακα που δεσπόζει στον χώρο: την «Προσωπογραφία της Ζαΐρας Θεοτόκη–Ράλλη», έργο του Δημήτρη Γερανιώτη, ζωγραφισμένο το 1903.
Η Ζαΐρα, χαρακτηριστική κυρία της Belle epoque, με εξαιρετική ανατροφή και μόρφωση, αποτελεί μέχρι σήμερα για τους Κερκυραίους σημείο αναφοράς. Οι ντόπιοι μιλούν για μία γυναίκα με αρχοντική ομορφιά, δραστήρια, αεικίνητη, ιδιαίτερα αγαπητή από όλους, ενώ και η ίδια δεν έκρυβε την αγάπη της για τη δράση, τον τόπο και τους ανθρώπους του.
Η Ζαΐρα ποζάρει για τον Γερανιώτη ακουμπώντας σε ένα τραπεζάκι ξύλινο, αρχοντικό με σκούρο λούστρο, προφανώς στο σαλόνι του σπιτιού της. Πίσω της ο ζωγράφος έχει επιλέξει να χρησιμοποιήσει ένα σκούρο φόντο. Όταν το μάτι μας κινείται στο κατώτερο άκρο του πίνακα, αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για μία βελούδινη κουρτίνα που πέφτει πλούσια μέχρι το πάτωμα.
Η εικονιζόμενη φοράει ένα λαμπερό μακρύ λευκό – ασημί φόρεμα, με όμορφες διαφάνειες στα μανίκια, στενή μέση και πλούσιες πτυχώσεις που αναδεικνύουν τη σιλουέτα της. Στο πέτο, την προσοχή μας τραβάει ένα όμορφο ροζ τριαντάφυλλο που αποτελεί τη μοναδική πινελιά χρώματος και το μοναδικό στολίδι στον υπόλευκο καμβά του φορέματος. Πρόκειται για το νυφικό της φόρεμα, αυτό που φόρεσε στον γάμο της με τον Άγγλο βοτανολόγο Σίδνεϋ Μέρλιν το 1902. Το ποιοτικό ύφασμα του φορέματος, καλυμμένο με διάφανο τούλι, αποδίδεται από τον ζωγράφο μέσα από τις ανεπαίσθητες κινήσεις των πτυχώσεων και τα στίγματα λευκού χρώματος που παραπέμπουν στο συγκεκριμένο είδος υφάσματος.
Η Ζαΐρα έχει τα μαλλιά της μαζεμένα ψηλά σε αψεγάδιαστο χτένισμα ώστε τίποτα να μην κρύβει το όμορφο πρόσωπό της. Τα χείλη της απαλά, ροδοκόκκινα συνομιλούν με το ροζ τριαντάφυλλο στο πέτο. Το βλέμμα της, γλυκό και ταυτόχρονα διεισδυτικό, προκαλεί τον θεατή να την κοιτάξει.
Πρόκειται για ένα έργο που συνδέεται άμεσα τόσο με την ίδρυση του Παραρτήματος της Εθνικής Πινακοθήκης στην Κέρκυρα, όσο και με την ιστορία του ίδιου του νησιού. Η Ζαΐρα Θεοτόκη – Ράλλη ήταν κόρη του Πρωθυπουργού Γεωργίου Θεοτόκη, σύζυγος σε πρώτο γάμο του Σίδνεϋ Μέρλιν. Ο Μέρλιν ήταν άγγλος βοτανολόγος ο οποίος αγόρασε από την οικογένεια Θεοτόκη ένα μεγάλο κτήμα στην περιοχή της Κάτω Κορακιάνας. Εκεί καλλιεργούσε την ποικιλία των ομώνυμων πορτοκαλιών καθώς και τη γιαπωνέζικη ποικιλία, γνωστή ως κουμ κουάτ, που αποτέλεσε και αποτελεί μέχρι σήμερα μοχλό ανάπτυξης για την οικονομία της Κέρκυρας. Το 1902 ο Μέρλιν παντρεύτηκε τη Ζαΐρα Θεοτόκη, με την οποία απέκτησε μία κόρη, τη Μαρία. Ο γάμος αυτός λύθηκε με διαζύγιο που εκδόθηκε το 1916.
Το 1917, η Ζαΐρα παντρεύτηκε τον Ιωάννη Ράλλη και απέκτησε μαζί του τον Γεώργιο και τη Νίκη. Ο Γεώργιος διετέλεσε Πρωθυπουργός της Ελλάδας κατά την περίοδο 1980 – 1981. Επιθυμώντας να αφήσει μία σημαντική παρακαταθήκη στον τόπο καταγωγής του, την Κέρκυρα, πρωτοστάτησε ώστε να δωρηθεί στην Εθνική Πινακοθήκη το κτίριο στο οποίο σήμερα στεγάζεται η συλλογή. Tαυτόχρονα δώρισε προς μόνιμη έκθεση και το εμβληματικό πορτρέτο της μητέρας του.
Ο ζωγράφος Δημήτρης Γερανιώτης ήταν μαθητής των Προσαλέντη, Βολανάκη, Λύτρα, Γύζη και Ιακωβίδη. Στον πίνακα αυτόν μένει πιστός στα διδάγματα των δασκάλων του στο θέμα της διαπραγμάτευσης της αστικής προσωπογραφίας και δεν διαφοροποιείται από την ακαδημαϊκή αντίληψη για την απεικόνιση του προσώπου. Η Ζαΐρα Θεοτόκη-Ράλλη ενσαρκώνει την εικόνα της νέας αστικής τάξης που βρίσκεται ακόμα υπό διαμόρφωση. Η στάση της, ο διάκοσμος, το νυφικό ένδυμα και όλη η ατμόσφαιρα του έργου στοχεύουν να παρουσιάσουν αυτήν την κοινωνική τάξη, το ρόλο της και την ιδεολογία της εποχής.
Bio
Η Μαρίνα Παπασωτηρίου είναι Επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείο Αλ. Σούτσου στο Παράρτημα της Κέρκυρας.
Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στις Μουσειακές Σπουδές από το Πανεπιστήμιο του Λέστερ, Μεγάλη Βρετανία, και κάτοχος Διδακτορικού Διπλώματος από το Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.
Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εντοπίζονται στη δημιουργική ανάγνωση του παρελθόντος στο μουσείο από μαθητικό και ενήλικο κοινό, στη χρήση νέων τεχνολογιών στο μουσείο και στην εφαρμογή της θεωρίας των πολυεγρραμματισμών στην καθημερινή πρακτική του μουσείου.