Κείμενο / αφήγηση: Τώνια Γιαννουδάκη, επιμελήτρια της συλλογής Νεοελληνικής και ευρωπαϊκής γλυπτικής της Εθνικής Πινακοθήκης.
Credit Φωτογραφίας: ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Φωτογράφιση Θάλεια Κυμπάρη.
Η Εθνική Πινακοθήκη κατέχει σήμερα μια ιδιαίτερα αξιόλογη συλλογή Νεοελληνικής Γλυπτικής, που ξεκινά από δημιουργίες λαϊκών τεχνιτών, παρακολουθεί τις τάσεις του 19ου και του 20ού αιώνα και φτάνει, με λίγα έργα, έως τις μέρες μας.
Όταν όμως, ιδρύθηκε η Πινακοθήκη, το 1900, η Γλυπτική δεν περιλαμβανόταν στις αρχικές συλλογές της. Η συλλογή Γλυπτικής θεσμοθετήθηκε το 1918. Και πάλι, όμως, το πρώτο γλυπτό περιήλθε στο μουσείο 15 χρόνια αργότερα. Στις 13 Δεκεμβρίου 1933 ο Αντώνης Μπενάκης, ο ιδρυτής του μουσείου Μπενάκη, δώρισε στην Πινακοθήκη τον Γυναικείο Κορμό του Κώστα Δημητριάδη, του γλύπτη που έχει φιλοτεχνήσει τον γνωστό Δισκοβόλο, απέναντι από το Παναθηναϊκό στάδιο.
Είναι πραγματικά ενδιαφέρον και αξιοσημείωτο ότι η συλλογή Γλυπτικής εγκαινιάστηκε με ένα από τα πιο «πρωτοποριακά» έργα της εποχής. Και αυτό γιατί ο Γυναικείος Κορμός, που φιλοτεχνήθηκε το 1920, είναι το πρώτο γλυπτό στο οποίο εφαρμόζεται από Έλληνα γλύπτη η αποσπασματική απόδοση: το κεφάλι και τα χέρια λείπουν, ενώ τα πόδια φτάνουν ως τα γόνατα.
Στην ευρωπαϊκή γλυπτική, ο Ροντέν ήταν εκείνος που είχε καθιερώσει την αποσπασματική μορφή ως αυτόνομο και ολοκληρωμένο έργο, επηρεασμένος από τα αρχαία αγάλματα που βρίσκονταν σπασμένα και ακρωτηριασμένα στις ανασκαφές.
Ο Κώστας Δημητριάδης πήγε στο Παρίσι το 1904, σε μια εποχή που ο Ροντέν μεσουρανούσε, και γοητεύτηκε από τη γλυπτική του. Στον Γυναικείο Κορμό, η επιρροή του Γάλλου καλλιτέχνη είναι εμφανής.
Το έργο βασίζεται στην ολόσωμη εκδοχή της Χορεύτριας (ή Λουόμενης), μιας γυμνής μορφής, που ο Δημητριάδης είχε επίσης φιλοτεχνήσει το 1920. Από την μορφή αυτή έχει απομονώσει και έχει μεγεθύνει τον γυμνό κορμό, χωρίς κεφάλι και χωρίς χέρια, δημιουργώντας αρκετές εκδοχές, σε διαφορετικά μεγέθη και υλικά. Το έργο που ανήκει στη συλλογή της Πινακοθήκης έχει ύψος 126 εκ. Όπως και στο ολόσωμο γλυπτό, η μορφή σχηματίζει ένα S, ένα σίγμα τελικό, με τον κορμό, με τα πόδια και με έναν ακατέργαστο όγκο μαρμάρου, που λειτουργεί και σαν βάση του έργου. Από εκεί ξεπροβάλλουν τα πόδια και το σώμα μοιάζει να αναδύεται, όπως συμβαίνει και σε αρκετά έργα του Ροντέν.
Η Χορεύτρια και ο Γυναικείος κορμός παρουσιάζονται στη μόνιμη έκθεση στην Εθνική Γλυπτοθήκη. Έχουν, μάλιστα, τοποθετηθεί σε κοντινή απόσταση στον χώρο, ώστε ο θεατής να έχει τη δυνατότητα να δει την αφετηρία και την εξέλιξη, αλλά και να εκτιμήσει την ομορφιά του καθενός ξεχωριστά, είτε είναι σε ακέραια είτε σε αποσπασματική μορφή.
Το φυσικό φως που πέφτει από τα παράθυρα του κτιρίου στην πλάτη των δύο σωμάτων αναδεικνύει τις μαλακές εξάρσεις και υφέσεις της επιφάνειας, ενώ με τον εσωτερικό φωτισμό τονίζονται τα ανάγλυφα και οι φωτοσκιάσεις που δημιουργούνται στην μπροστινή πλευρά.
Ο Γυναικείος κορμός παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό το 1934 στο Πολυτεχνείο, όπου η Πινακοθήκη στεγαζόταν από την ίδρυσή της, καθώς δεν είχε μόνιμη στέγη. Στη διάρκεια του πολέμου και της Κατοχής τα περισσότερα έργα της Πινακοθήκης φυλάχθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο και τα πιο πολύτιμα, στο θησαυροφυλάκιο της Τράπεζας της Ελλάδος. Ο Γυναικείος κορμός, όμως, όπως και η Πηνελόπη του Λεωνίδα Δρόση παρέμειναν στο Πολυτεχνείο, γιατί η μεταφορά τους κρίθηκε δύσκολη λόγω βάρους. Για να προφυλαχθούν, τυλίχτηκαν και καλύφθηκαν με σακιά άμμου, όπως δηλαδή είχαν προφυλαχθεί και τα γλυπτά του Λούβρου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο Γεώργιος Στρατηγός που ήταν διευθυντής της Πινακοθήκης την περίοδο εκείνη, επισκεπτόταν το Πολυτεχνείο για να παρακολουθεί την κατάσταση. Σύμφωνα με αναφορές του, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν το κτίριο δεν πείραξαν τίποτα. Όταν όμως εγκαταστάθηκαν εκεί οι Ιταλοί, κάποια σακιά αφαιρέθηκαν, αρχικά για να χρησιμοποιηθούν ως καθίσματα και στη συνέχεια για να ερευνηθεί αν από κάτω τους κρύβονταν όπλα ή κάτι άλλο. Το έργο του Δημητριάδη, μάλιστα, είχε γδαρσίματα που είχαν προκληθεί από τις αρβύλες των στρατιωτών. Έτσι, για να μην καταστραφεί, με απόφαση του Στρατηγού και με τη σύμφωνη γνώμη του υπουργείου, ο Γυναικείος κορμός μεταφέρθηκε στο εργαστήριο του Δημητριάδη, στην οδό Φωκιανού 46.
Ο Γυναικείος κορμός επέστρεψε στην Πινακοθήκη πολύ αργότερα, το 1951 και παρουσιάστηκε πάλι στο κοινό το 1954, όταν έγινε στο Ζάππειο Μέγαρο η πρώτη, μετά τον πόλεμο και την Κατοχή, έκθεση γλυπτών. Από το 1970, που η Πινακοθήκη απέκτησε μόνιμη στέγη, έως το 2013, ήταν σχεδόν μόνιμα εκτεθειμένο στο κεντρικό κτήριο.
Από το 2013 παρουσιάζεται στην Εθνική Γλυπτοθήκη και, μαζί με την ολόσωμη Χορεύτρια, δίνουν τη δυνατότητα για διδασκαλία της γλυπτικής μέσα στο χώρο του μουσείου, με πραγματικά έργα.
Bio
Τώνια Γιαννουδάκη, Επιμελήτρια της Συλλογής Νεοελληνικής και Ευρωπαϊκής Γλυπτικής της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου.
Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., όπου εκπόνησε και τη διδακτορική της διατριβή (Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Ίδρυμα Ευριπίδη Κουτλίδη. Η συλλογή νεοελληνικής γλυπτικής και η ιστορία της 1900-2006).
Από το 1989 είναι επιμελήτρια στην Εθνική Πινακοθήκη και από το 1999 υπεύθυνη της συλλογής Γλυπτικής. Το 2006 επιμελήθηκε και οργάνωσε την παρουσίαση της μόνιμης έκθεσης Γλυπτικής στην Εθνική Γλυπτοθήκη και δημοσίευσε τον κατάλογο Εθνική Γλυπτοθήκη. Μόνιμη Συλλογή. Έχει, επίσης, επιμεληθεί εκθέσεις γλυπτικής στην Εθνική Πινακοθήκη και σε άλλα μουσεία και έχει δημοσιεύσει κείμενα σχετικά με τη Νεοελληνική Γλυπτική.
Έχει επιμεληθεί και έχει υλοποιήσει ψηφιακές παρουσιάσεις στον ιστότοπο της Εθνικής Πινακοθήκης για την Ιστορία της συλλογής Νεοελληνικής Γλυπτικής του μουσείου και για τους γλύπτες Φρόσω Ευθυμιάδη-Μενεγάκη, Δημήτριο Φιλιππότη και Γιαννούλη Χαλεπά.