Κείμενο / Αφήγηση: Λαμπρινή Καρακούρτη, επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης και υπεύθυνη του παραρτήματος του Ναυπλίου.
Credit Φωτογραφίας: ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Φωτογράφιση Θάλεια Κυμπάρη.
Η «Θυσία του Καψάλη» είναι ένας από τους πίνακες του κύκλου των έργων που ο Βρυζάκης εμπνέεται από τα γεγονότα του Μεσολογγίου.
Το Μεσολόγγι αποτελεί τον κατεξοχήν συμβολικό τόπο του Αγώνα, της συνειδητής θυσίας και του ηρωικού θανάτου ενός ολόκληρου λαού. Η έξοδος των υπερασπιστών της πόλης και τα γεγονότα που τη συνοδεύουν είχαν τεράστια απήχηση στο ευρωπαϊκό φιλελληνικό κοινό.
Ο Βρυζάκης, συνεπής στη μέθοδο και στα μοτίβα της ακαδημαϊκής ιστορικής ζωγραφικής, επιλέγει να απεικονίσει τον Χρήστο Καψάλη τη στιγμή της πυρπόλησης των πολιορκημένων.
Στις 8 Απριλίου 1826, όταν αποφασίστηκε η έξοδος ο δημογέροντας Χρήστος Καψάλης, μην μπορώντας -λόγω ηλικίας- να συμμετάσχει, κλείστηκε στη μεγάλη πυριτιδαποθήκη κάτω από τον προμαχώνα του Μπότσαρη μαζί με περίπου 400 αμάχους: γυναίκες, παιδιά, ασθενείς, τραυματίες, ηλικιωμένους, αναπήρους κι εξαντλημένους από την πείνα και τις αρρώστιες. Όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη, ο Καψάλης ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη, παρασέρνοντας στον θάνατο μαζί με τους έγκλειστους και πλήθος εχθρών.
Η όλη παράσταση έχει στηθεί από τον Βρυζάκη με όρους θεατρικού ιστορικού δράματος. Το φως εκπέμπεται από μια αθέατη πηγή αριστερά στον πίνακα, τονίζοντας εμφατικά τα πρόσωπα και κυρίως τον Καψάλη με τη δάδα. Ταυτόχρονα, προτρέπει τον θεατή να παρατηρήσει μέσα στο ημίφως πρόσωπα και να ανακαλύψει μικρές ηθογραφικές ιστορίες που αφηγούνται οι επιμέρους εικονιστικές σκηνές. Υπερήφανες μητέρες προσεύχονται, γλυκοφιλούν τα παιδιά τους και αποχαιρετούν τους ανήμπορους γονείς τους.
Το χέρι του Καψάλη παρουσιάζει αρχετυπική συγγένεια με τη μεταβυζαντινή ζωγραφική και τη λαϊκή τέχνη, με την οποία ο ζωγράφος ήταν βαθιά εξοικειωμένος μέχρι να προσαρμοστεί στο ακαδημαϊκό ύφος της ευρωπαϊκής τέχνης.
Η αρχιτεκτονική της ζωγραφικής επιφάνειας σε συνδυασμό με τον φωτισμό του έργου, δημιουργούν μια υποβλητική ατμόσφαιρα. Η ιστορική σκηνή ανάγεται σε τόπο μαρτυρικού μεγαλείου και εθνικού θριάμβου.
Η ηρωική αντίσταση και η θυσία των γυναικών του Μεσολογγίου ενέπνευσαν πλήθος εικαστικών και λογοτεχνών. Η 27χρονη Ευανθία Καΐρη, αδελφή του Θεόφιλου, συνέθεσε ένα τρίπρακτο θεατρικό έργο με τίτλο «Νικήρατος». Είναι το πρώτο ηρωικό αφήγημα με θέμα εμπνευσμένο από τον αγώνα του 1821 και αποτελεί ουσιαστικά έναν φόρο τιμής στις Μεσολογγίτισσες. Κεντρικός άξονας του έργου ήταν η ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης από τον πρόκριτο Χρήστο Καψάλη, μετά την αποτυχία της Εξόδου των πολιορκημένων.
Ο «Νικήρατος» τυπώθηκε τον Ιούλιο του 1826 στο Ναύπλιο και η συγγραφέας το αφιέρωσε: «εις εκείνας όσαι εις το ιερόν τούτον αγώνα του έθνους μας, παρά την αισχράν και άτιμον δουλείαν επροτίμησαν τας φλόγας και τας αβύσσους».
Ο Θεόδωρος Βρυζάκης αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του στην απεικόνιση θεμάτων εμπνευσμένα από την εποποιία του 1821. Ο ίδιος ήταν γιος αγωνιστή που απαγχονίστηκε από τους Τούρκους τον πρώτο χρόνο της Επανάστασης. Ως ορφανό του πολέμου, στάλθηκε από το επιτελείο του Όθωνα στη Βαυαρία, για να σπουδάσει με έξοδα του ελληνικού κράτους. Εκεί, αναδείχθηκε σε εμβληματική φυσιογνωμία της ρομαντικής «Σχολής του Μονάχου» και -σταδιακά- σε έναν από τους θεμελιωτές της νεότερης ελληνικής ζωγραφικής.
Ο πίνακας του Βρυζάκη «Η θυσία του Καψάλη» εκτίθεται στη μόνιμη συλλογή του Παραρτήματος Ναυπλίου της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου.
Bio
Η Λαμπρινή Καρακούρτη σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία Τέχνης στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Συντήρηση Έργων Τέχνης και Αρχαιοτήτων στη Σχολή Γραφικών Τεχνών και Καλλιτεχνικών Σπουδών, στο ΤΕΙ Αθήνας.
Κατέχει Μεταπτυχιακό Δίπλωμα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.), στην επιστημονική περιοχή «Προστασία Μνημείων», Μεταπτυχιακό Τίτλο στον τομέα της «Διοίκησης Πολιτισμικών Μονάδων» (ΔΠΜ), του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (Ε.Α.Π.) και Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (ΜΔΕ) στη Θεωρία και Ιστορία της Τέχνης, στις γνωστικές περιοχές «Ιστορία και Θεωρία της Τέχνης και της Αρχιτεκτονικής» και «Φιλοσοφία της Τέχνης και Ανθρωπιστικές Επιστήμες» της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ).
Από το 2004 έχει αναλάβει την ευθύνη-λειτουργία του παραρτήματος της Εθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο.