Κείμενο / αφήγηση: Έφη Αγαθονίκου, διευθύντρια Συλλογών, Μουσειολογικού και Καλλιτεχνικού Προγραμματισμού της Εθνικής Πινακοθήκης και επιμελήτρια της συλλογής Δυτικοευρωπαϊκής Ζωγραφικής.
Credit Φωτογραφίας: ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Φωτογράφιση Σταύρος Ψηρούκης.
Το 1841, ο Γάλλος ποιητής και βουλευτής Αλφόνσος Λαμαρτίνος, αναφώνησε σε συνεδρίαση της βουλής «Το Παρίσι είναι ένα απέραντο ατελιέ…».
Πράγματι, προς το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η σχολή του Παρισιού άρχισε να παίρνει τα σκήπτρα της Ευρωπαϊκής τέχνης για να φτάσει στον 20ό αιώνα στο απόγειο της. Χιλιάδες καλλιτέχνες, Γάλλοι και ξένοι αναζητούσαν εκεί την καταξίωσή τους. Με την άνοδο της αστικής τάξης διευρύνθηκε και η αγοραστική βάση. Ένα νέο κοινό αναδύθηκε που ζητούσε έργα για τη διακόσμηση των σαλονιών του. Και αυτό το κοινό ερχόταν σε επαφή με το έργο των καλλιτεχνών μέσω των περιοδικών εκθέσεων που ονομάζονταν σαλόν. Το 1833, μάλιστα, θεσμοθετήθηκε η ετήσια διοργάνωση τους, με σκοπό όχι μόνο την αισθητική καλλιέργεια του κοινού αλλά και την εμπορική προώθηση των καλλιτεχνικών έργων.
Ο πίνακας «Ημέρα εγκαινίων στο Palais des Champs Elysées» του Ζαν-Αντρέ Ριξέν που φιλοτεχνήθηκε το 1890, και εκτίθεται στην μόνιμη έκθεση της Δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής, στο -2 της νέας πτέρυγας της Εθνικής Πινακοθήκης, παρουσιάζει τα εγκαίνια ενός από αυτά τα σαλόν, ίσως αυτό του 1886 ή ενός φανταστικού.
Το έργο αποτελεί ομαδική προσωπογραφία όπου, μεταξύ των άλλων, εν μέσω εκθεμάτων γλυπτικής, απεικονίζονται ορισμένες από τις «μεγάλες δόξες» της γαλλικής εικαστικής ζωής της τρίτης Δημοκρατίας.
Αριστερά, o γλύπτης Αλεξάντρ Φαλγκυέρ δείχνει ένα γυναικείο μπούστο στην κυρία Χανς Μπάρτελ ενώ πιο πίσω, κάτω από τη γύψινη σύνθεση του Αλφρέντ Μπουσέ με τίτλο «Στον στόχο» συνομιλούν οι γλύπτες Ζυλ Νταλού και Ωγκυστ Ροντέν με τον κριτικό Γκυστάβ Λαρρουμέ. Το πολυβραβευμένο αυτό έργο, φιλοτεχνημένο στο πνεύμα του αναδυόμενου την εποχή εκείνη ολυμπισμού, παρουσιάζει τρεις αθλητές με σώματα και χέρια τεντωμένα, σε μια ξέφρενη κούρσα προκειμένου να κατακτήσουν την πρώτη θέση. Ας σημειωθεί εδώ ότι μοντέλο και για τους τρεις αθλητές υπήρξε ο εξερευνητής Γκαμπριέλ Μπονβαλό (Gabriel Bonvalot).
Μπροστά τους, μας κοιτάζει η ηθοποιός Ζαν Σαμαρύ, την οποία γνωρίζουμε και από τους πίνακες του Ρενουάρ. Πίσω και δεξιά της, τρεις ζωγράφοι: ο Μπουγκερώ, ο Μπουβερέ και ο Πυβί ντε Σαβάν.
Στο κέντρο της σύνθεσης, η πιανίστρια Μαρί Μικλός έχει αριστερά της τον γλύπτη Αντονέν Μερσιέ και δεξιά της τον ζωγράφο Λεόν Μποννά. Πίσω τους, ο ζωγράφος Ζαν-Ζακ Εννέ, ο γλύπτης Σαρλ-Φρανσουά Μπαγύ, ο κριτικός τέχνης Ζωρζ Λαφενέστρ, ο ζωγράφος Γκαστόν Λεκρέ, ο γνωστός συγγραφέας Αλέξανδρος Ντυμά υιός, ο ζωγράφος Φιλίπ Ρολ. Πιο δεξιά, σε πρώτο πλάνο ο γνωστός οριενταλιστής ζωγράφος, καθηγητής πολλών καλλιτεχνών του 19ου αιώνα, Ζαν-Λεον Ζερώμ, οποίος θαυμάζει το γλυπτό «Τίγρης που φέρνει παγώνι στα μικρά της» του Ωγκύστ Καέν, ενός γλύπτη που ήταν γνωστός για συνθέσεις που αναπαριστούσαν κυρίως σαρκοβόρα ζώα με το θήραμά τους. Το γλυπτό αυτό εκτέθηκε στο σαλόν του 1873 και σήμερα μπορούμε να το θαυμάσουμε στον κήπο του Κεραμικού, στο Παρίσι. Πίσω του, μια παρέα καλλιτεχνών που συζητούν ζωηρά. Η σύνθεση κλείνει με το ίδιο το καλλιτέχνη, δεξιά από το γλυπτό, και τη σύζυγό του.
Πανόραμα Περιγράμματα
Ο πίνακας απεικονίζει μια ημέρα των εγκαινίων στο Μέγαρο των Ηλυσίων Πεδίων ή Μέγαρο της Βιομηχανίας, το οποίο κατασκευάστηκε για την Παγκόσμια έκθεση του 1855 ως αντίπαλο δέος στο Kρύσταλ Πάλας (Crystal Palace) του Λονδίνου. Ακολουθώντας τις τελευταίες εξελίξεις της αρχιτεκτονικής, το Μέγαρο συνδύαζε τοιχοποιία εξωτερικά, κατασκευή από χυτοσίδηρο εσωτερικά και γυάλινη οροφή. Εκεί οργανώθηκαν επίσης οι Παγκόσμιες εκθέσεις του 1878 και 1889, τα ετήσια Σαλόν από το 1857 και μετά, καθώς και άλλες εκθέσεις, ιππικοί αγώνες και διάφορες εκδηλώσεις. Το 1897 κατεδαφίστηκε προκειμένου να ανεγερθούν το Γκραν (Grand Palais) και Πετί Παλέ (Petit Palais) για να στεγάσουν την Παγκόσμια έκθεση του 1900.
Επομένως, το έργο του Ζαν-Αντρέ Ριξέν αποτελεί ντοκουμέντο όχι μόνο για την καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή της εποχής, αλλά και για το ίδιο το Μέγαρο, καθώς διασώζει στη μνήμη το γνωστό για την σιδερένια κατασκευή του κτίριο.
Bio
Η Έφη Αγαθονίκου είναι ιστορικός Τέχνης, προϊσταμένη Διεύθυνσης Συλλογών, Μουσειολογικού και Καλλιτεχνικού Προγραμματισμού της Εθνικής Πινακοθήκης- Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου και επιμελήτρια της Συλλογής Ξένων έργων Ζωγραφικής.
Σπούδασε ιστορία της τέχνης και αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο Paris I – Panthéon Sorbonne και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές (D.E.A.) στην Ιστορία της Τέχνης στο πανεπιστήμιο Paris-Nanterre και στο Institut Néohellénique de la Sorbonne (Paris VI).
Είναι επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης από το 1987.