Κείμενο / Αφήγηση: Κατερίνα Ταβαντζή, επιμελήτρια της συλλογής χαρακτικής της Πινακοθήκης.
Credit Φωτογραφίας: ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Φωτογράφιση Σταύρος Ψηρούκης.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’70, ο Γιώργος Βακιρτζής δημιουργεί μια σειρά έργων με τίτλο «Σχόλια-Δρώμενα», όπου συνδυάζει ερεθίσματα από την τρέχουσα επικαιρότητα με επιρροές από ζωγραφικά πρότυπα παλαιότερων εποχών, για να εκφράσει σύγχρονους προβληματισμούς. Επιλέγει, δηλαδή, πολύ γνωστά έργα ζωγραφικής του παρελθόντος και τα επεξεργάζεται ενσωματώνοντας σε αυτά στοιχεία από τη δική του κοινωνική πραγματικότητα.
Στην περίπτωση της «Σχολής των Αθηνών 2», ο ζωγράφος χρησιμοποιεί ως αφετηρία μια από τις διασημότερες νωπογραφίες του Ιταλού αναγεννησιακού ζωγράφου Ραφαήλ, που φέρει τον ομώνυμο τίτλο: «Η Σχολή των Αθηνών». Το έργο αυτό φιλοτεχνήθηκε στις αρχές του 16ου αι. (1510-1511) και βρίσκεται στο Βατικανό.
Η Σχολή των Αθηνών (1509–1511). Νωπογραφία, 550 x 770 cm (18 x 25 ft). Αίθουσες του Ραφαήλ, Παπικό Παλάτι, Βατικανό
Το στοιχείο επικαιρότητας που χρησιμοποιεί ο Βακιρτζής στο εν λόγω έργο είναι μια πασίγνωστη φωτογραφία της χρονιάς εκείνης (1974), που είχε τραβηχτεί στην Αγγλία από τον φωτογράφο Ian Bradshaw. Είναι μια από τις πρώτες εμφανίσεις γυμνού σε δημόσιο χώρο, που όμως στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν είχε γίνει για λόγους κοινωνικής διαμαρτυρίας: ο 25χρονος Michael O’Brien, που εισέβαλε γυμνός στο γήπεδο Twickenham της Αγγλίας, στο διάλειμμα του αγώνα ράγκμπι της 20ης Απριλίου 1974, ήταν απλά ένας μεθυσμένος νεαρός που είχε βάλει ένα στοίχημα 10 λιρών με τους φίλους του.
Ο Bradshaw κατάφερε να απαθανατίσει τη στιγμή της σύλληψής του από ομάδα αστυνομικών, ένας εκ των οποίων καλύπτει με το καπέλο του το επίμαχο σημείο του γυμνού νεαρού.
Η φωτογραφία έγινε αμέσως αντικείμενο μαζικής αναπαραγωγής και σάρωσε τα βραβεία εκείνης της χρονιάς (μεταξύ άλλων, αναδείχθηκε Φωτογραφία της Χρονιάς από το World Press και το περιοδικό Life). Αν και το κίνητρο του νεαρού O’Brien ήταν αρκετά πεζό, η φωτογραφία του απέκτησε εμβληματικό στάτους: σε μια απόλυτη ισορροπία σύνθεσης, η γυμνή μορφή με τα απλωμένα χέρια ανάμεσα στους αστυνομικούς παραπέμπει σε μια αναπαράσταση του Ιησού Χριστού που μοιάζει να μιλά για ελευθερία. Η εικόνα απηχεί ταυτόχρονα και το πνεύμα μιας εποχής που ακολουθεί το πρόσφατο απελευθερωτικό κίνημα των 60ς με τα συνθήματα τύπου «Make Love Not War», ανάγοντας έτσι τη σκηνή σε ένα είδος διεκδίκησης του δικαιώματος στην αυτό-έκφραση.
Η δημοσίευση της φωτογραφίας θα αποτελέσει αμέσως πηγή έμπνευσης για τον Γιώργο Βακιρτζή, ζωγράφο ανθρωποκεντρικό με ελεύθερη, εξπρεσιονιστική γραφή και μεγάλη εμπειρία στον τομέα της κινηματογραφικής γιγαντοαφίσας. Στο έργο «Η Σχολή των Αθηνών Νο 2», ο καλλιτέχνης δημιουργεί ένα είδος μοντάζ, αντικαθιστώντας τις κεντρικές μορφές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη με το σύμπλεγμα του O’Brien ανάμεσα σε τρεις αστυνομικούς. Η γενική σκηνογραφική διάταξη παραμένει. Η νέα εικαστική σύνθεση, όμως, παρότι διατηρεί τις γλυπτικές αναφορές στην Ελληνική κλασική αρχαιότητα και έναν λιτά διατυπωμένο ημικυκλικό χωρικό καθορισμό, αφαιρεί όλη την αρχιτεκτονική πολυπλοκότητα του έργου του Ραφαήλ, επικεντρώνοντας την προσοχή στα πρόσωπα.
Το κεντρικό σύμπλεγμα του O’Brian με τους αστυνομικούς έχει μετατοπιστεί προς τα εμπρός και συνδέεται με τις μορφές του πρώτου πλάνου μέσω μιας τονισμένης, σκούρας χρωματικής γκάμας. Η έντασή της αναδεικνύει τη συμβολικά ιδεαλιστική διάσταση της λευκής κεντρικής μορφής. Κάποιες από τις μορφές του Ραφαήλ παραμένουν, όπως αυτή του Μιχαήλ Άγγελου στο πρώτο πλάνο, άλλες έχουν προστεθεί ή μετατραπεί σε φυσιογνωμίες σύγχρονων εργατών. Στο πίσω πλάνο ο κλασικός ελληνικός κόσμος φαντάζει πιο μακρινός, χαμένος στην αχλύ ενός παρελθόντος του οποίου η δύναμη ως σημείου αναφοράς έχει σήμερα εξασθενήσει.
Το φιλοσοφείν έχει τώρα παραχωρήσει την κεντρική του θέση στο πράττειν. Εκείνο που απασχολεί τον σύγχρονο άνθρωπο είναι η καταπίεση που υφίσταται και η ανάγκη να αποτινάξει τα δεσμά που τον εμποδίζουν να υπάρξει ελεύθερος σε ένα περιβάλλον αυταρχισμού. Η παρουσία των αστυνομικών που προσπαθούν να καταστείλουν την κίνηση του νεαρού άνδρα, παραπέμπει ευθέως στην σκοτεινή περίοδο της Ελληνικής δικτατορίας (1967-1974), από την οποία η Ελλάδα μόλις τότε έβγαινε.
Bio
Η Κατερίνα Ταβαντζή σπούδασε Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Paul Valéry, Montpellier III και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στη Μουσειολογία (École du Louvre, Παρίσι) και την Ιστορία της Τέχνης (Sorbonne IV, Παρίσι). Είναι υποψήφια διδάκτωρ στο Τμήμα Θεωρητικών Σπουδών της ΑΣΚΤ και ο τίτλος της διατριβής της είναι: «Χωρική αντίληψη του έργου τέχνης και εκθεσιακός σχεδιασμός».
Εργάστηκε για μια δεκαετία σε μεγάλα γαλλικά μουσεία: δύο χρόνια στο Μ’Ο – Τμήμα διαχείρισης των Συλλογών και οκτώ χρόνια στο Μουσείο του Λούβρου, Υπηρεσία Μουσειογραφικών έργων, Τμήμα Εκθέσεων, με αντικείμενο τον συντονισμό της σκηνογραφικής διαμόρφωσης των περιοδικών εκθέσεων.
Από το 2010 εργάζεται ως Επιμελήτρια Συλλογών στην Εθνική Πινακοθήκη, όπου πρόσφατα ανέλαβε ως τομέα ευθύνης την Ελληνική και Ευρωπαϊκή Χαρακτική.