Κείμενο / Αφήγηση: Αρετή Πηγιαδίτη, επιμελήτρια της Πινακοθήκης και υπεύθυνη του παραρτήματος Αίγινας – Μουσείου Χρήστου Καπράλου.
Credit Φωτογραφίας: ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Φωτογράφιση Θάλεια Κυμπάρη.
«Όλο το καλοκαίρι του 1965 δούλεψα με κέφι το καινούργιο υλικό. Βγήκαν του κόσμου τα έργα. Μάθαινα έτσι τα μυστικά του. Τόση ήταν η μανία μου, που από τα μύρια χτυπήματα, οι λαβές των σκαρπέλων διαλύονταν».
Ο Καπράλος με τα παραπάνω λόγια περιγράφει την πρώτη του «συνομιλία» με το ξύλο ευκαλύπτου. Η διαρκής ανάγκη για ανανέωση των μέσων και των τρόπων έκφρασης τον οδηγεί σε αυτό το υλικό, με το οποίο θα δημιουργήσει έργα φυσικών και μνημειακών διαστάσεων ως τις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Στις πρώτες του συνθέσεις επεξεργάζεται το ξύλο με τη λογική της επεξεργασίας του λίθου. Από το 1970, όμως, αρχίζει να προσεγγίζει διαφορετικά τους κορμούς ευκαλύπτου.
Ακολουθώντας τη μορφική ιδέα, τη φόρμα που του υποβάλλει το σχήμα των κορμών, δημιουργεί φιγούρες αποσπασματικές, με ισχυρή σχηματοποίηση και έντονη αφαιρετικότητα, αλλά παράλληλα με οργανική ζωτικότητα. Όπως λέει ο ίδιος: «το βλέπεις να ζει, το νιώθεις να αναπνέει και όταν το δουλεύεις και όταν έχει ολοκληρωθεί το έργο».
Σε αυτό το μορφοπλαστικό ιδίωμα και στα πλαίσια του συνεχούς γόνιμου διαλόγου του Καπράλου με την αρχαιότητα εντάσσεται η μνημειακή σύνθεση «Αχιλλέας και Έκτορας». Φιλοτεχνήθηκε το 1972 από ξύλο ευκαλύπτου ﮲ έχει ύψος 2,60μ. και μήκος 4,40μ.
Είναι ένα θέμα που συναντάμε συχνά στη ζωγραφική και στα ανάγλυφα, αλλά πολύ σπάνια στη μεγάλη γλυπτική. Ο Καπράλος το αποδίδει με μαεστρία και σιγουριά.
Ο Αχιλλέας, όρθιος πάνω στο άρμα του, με στάση αγέρωχης ικανοποίησης και ηρωικής υπεροψίας, σέρνει την έντονα επιμηκυσμένη μορφή του νεκρού Έκτορα.
Σε αυτή την υποβλητική σύνθεση κυριαρχεί λιτότητα, αυστηρή οργάνωση και σαφήνεια στις φόρμες. Επιβάλλεται με τις διαστάσεις της και απλώνεται στο χώρο. Και οι δυο μορφές είναι αποσπασματικές, σχηματοποιημένες και αφαιρετικές. Φέρουν στην επιφάνειά τους τα ίχνη των σκαρπέλων μαζί με τη χειρονομία και τη συγκίνηση του γλύπτη.
Ο Αχιλλέας είναι ακέφαλος, χωρίς χέρια, με ιμάτιο στο άνω μέρος του κορμού του, το οποίο αποδίδεται με κάθετες, στατικές, βαθιές αυλακώσεις: είναι άκαμπτο, όπως η άτεγκτη στάση του…
Εντελώς σχηματικά, χωρίς φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά αποδίδεται το κεφάλι του απογυμνωμένου Έκτορα. Τα χέρια του υποδηλώνονται με χάραξη, τεντωμένα πάνω από το κεφάλι προς τα πίσω και προσαρμοσμένα σε μικρή ρόδα. Τα πλευρά του αποδίδονται με αυλακώσεις, οι μασχάλες με βαθύνσεις.
Το μικρό μέγεθος του κορμού του Αχιλλέα συνάδει με τη μικρότητα της εκδίκησης και της έπαρσής του. Σε αντίθεση (μέσω του μεγάλου μήκους του σώματος) ο Έκτορας αποδίδεται μεγαλειώδης, τρανός αν και σκοτωμένος, αφού έπραξε αυτό που απαιτούσε το καθήκον και η τιμή του, προασπίζοντας την πόλη του. Ο Καπράλος, λοιπόν, με πλαστικούς όρους εικονογραφεί τον ένδοξο θάνατο του Έκτορα σε αντίθεση με την ανόσια πράξη του Αχιλλέα.
Για να αποδώσει το άρμα, ο γλύπτης ενσωμάτωσε ευφυώς στη σύνθεση δυο ρόδες από παλιό κάρο, χωρίς να τους αφαιρέσει τη χρηστική τους αξία. Αν σπρώξουμε το άρμα, θα κινηθεί κανονικά!
Η ευρηματικότητά του είναι αποτέλεσμα μακράς διεργασίας και πειραματισμού πάνω στα θέματα «Άρμα» και «Ηνίοχος με Άρμα» σε ειδώλια από μπρούντζο και τερακότα. Συχνά στη δημιουργία του Καπράλου ειδώλια αποτελούν τη «μαγιά», όπως ο ίδιος τα χαρακτηρίζει, έργων φυσικού ή μνημειακού μεγέθους.
Ο μεταλλικός σωλήνας που συνδέει τις δύο μορφές παραπέμπει στο δόρυ με το οποίο ο Αχιλλέας φόνευσε τον Έκτορα. Είναι σφηνωμένος κάτω από τον θώρακα του Έκτορα, αλλά έχει διαπεράσει και τον ίδιο τον Αχιλλέα. Οι δύο μορφές είναι δεμένες γερά, όπως δεμένη ήταν και η μοίρα τους. Ο Αχιλλέας ατιμάζοντας τον νεκρό Έκτορα διέπραξε ύβρη και προκάλεσε την οργή των θεών. Στη σύνθεση του Καπράλου είναι κι εκείνος πληγωμένος, χτυπημένος από το ίδιο δόρυ που σκότωσε τον Έκτορα. Πόσο θα συνεχίσει όρθιος; Μοιραία θα καταρρεύσει…
Η σύνθεση υποδηλώνει σοβαρό προβληματισμό για τον πόλεμο και την αλληλοεξόντωση. Αποτελεί επίσης μια έμμεση αναφορά στην πολιτική κατάσταση στην οποία βρισκόταν η χώρα το 1972. Μια καταγγελτική φωνή διαμαρτυρίας για την επιθετικότητα και τη βία απέναντι στη ζωή και τις αξίες της. Ένα θέμα πανανθρώπινο και άκρως επίκαιρο…
Bio
Η Αρετή Ε. Πηγιαδίτη είναι ιστορικός της Τέχνης (αριστούχος πτυχιούχος του Πανεπιστημίου Αθηνών) με ειδίκευση στη Μουσειοπαιδαγωγική.
Εργάστηκε στο Πνευματικό κέντρο του Δήμου Νίκαιας και στο Λαογραφικό Μουσείο του Δήμου Αίγινας. Ασχολήθηκε με παρουσιάσεις τοπικών θεμάτων της Αίγινας και εκπόνηση σχετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων («Με αφορμή ένα κανάτι», «Θερίζοντας τον κήπο του βυθού», «Λίθοι αρχαίας αιγινήτικης Τέχνης» κ.ά).
Από το 2013 εργάζεται ως υπεύθυνη στο παράρτημα Αίγινας της ΕΠΜΑΣ-Μουσείο Χρήστου Καπράλου, όπου εκτός των άλλων ξεναγεί και σχεδιάζει / υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα. Επίσης πραγματοποιεί ομιλίες με σκοπό την προβολή του έργου του Καπράλου και γενικότερα της νεοελληνικής τέχνης. Σταθμός η ομιλία της στο Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας το 2017 σε εκδήλωση – αφιέρωμα στον Χρήστο Καπράλο, με συνομιλητές τους αείμνηστους Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα και Παύλο Σάμιο.
Το 2021 παρουσίασε σε διαδικτυακό ντοκιμαντέρ τη μελέτη της «Ο Καποδίστριας στην τέχνη». Το 2023 επιμελήθηκε την έκδοση βιβλίου για τη σπογγαλιεία της Αίγινας και είναι υπό έκδοση η μελέτη της «Η σπογγαλιεία στην Αίγινα τον 20Ο αιώνα».