Η μουσική του αέναου χρόνου στο άλμπουμ “Tractus” του Arvo Pärt (1/2)
Εναν δίσκο που έχει πολύ να κάνει με την έννοια του χρόνου σε περισσότερες μάλιστα από μία διαστάσεις παρουσιάζει και αναλύεει στις δύο τελευταίες εκπομπές για το 2023 ο κριτικός μουσικής Θάνος Μαντζάνας (Πέμπτη 28 & Παρασκευή 29 Δεκεμβρίου 2023) στο πλαίσιο της εκπομπής «Κριτικός Λόγος».
Πρόκειται για το “Tractus” του Arvo Pärt που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο από την έγκριτη γερμανική jazz -και όχι μόνον…- εταιρεία ECM Records.
Ο Arvo Pärt που τον Σεπτέμβριο συμπλήρωσε τα ογδόντα οκτώ χρόνια του αναμφίβολα είναι ο γνωστότερος Εσθονός συνθέτης, καταξιωμένος όχι μόνο στην χώρα του αλλά και διεθνώς. Το έργο του είναι πολύ μεγάλο σε μέγεθος και κινείται σε ένα ευρύ μουσικό φάσμα, φωνητικές συνθέσεις, κυρίως χορωδιακές αλλά και σολιστικές και οργανικές, για ορχήστρα και μικρότερα ενόργανα σύνολα.
Το “Tractus” περιλαμβάνει νέα έργα του αλλά και ένα παλαιότερο σε νέα εκτέλεση. Ηχογραφήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022 στο ναό των Μεθοδιστών της πρωτεύουσας της Εσθονίας, του Ταλίν, με παραγωγό τον ιδρυτή της ECM Manfred Eicher. Τα έργα αποδίδουν η χορωδία Estonian Philharmonic Chamber Choir με σολίστ την σοπράνο Maria Listra και η Ορχήστρα Δωματίου του Ταλίν υπό την διεύθυνση του Εσθονού μαέστρου Tõnu Kaljuste.
Στο ξεκίνημα της διαδρομής του ο Arvo Pärt ήταν επηρεασμένος από τις τάσεις της μουσικής του εικοστού αιώνα. Στη συνέχεια όμως σπούδασε εις βάθος την μουσική του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης και ιδίως τους Γρηγοριανούς ψαλμούς. Με αφορμή τον δεύτερο γάμο του το 1972 άλλαξε το θρήσκευμα του από Λουθηρανός σε Ορθόδοξος και το γεγονός αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην δεύτερη και σημαντικότερη συνθετική περίοδο του η οποία ξεκίνησε τότε.
Ο Arvo Pärt είναι ο ιδρυτής και θεμελιωτής της τάσης που ονομάστηκε νέο-πρωτογονισμός (neo primitivism) η οποία χαρακτηρίζεται από γραφή εξαιρετικής λιτότητας και σχεδόν στα όρια της απλοϊκότητας αλλά αντίστοιχα και ασυνήθιστου συναισθηματικού βάθους και πολύ μεγάλης συγκινησιακής φόρτισης. Η υποβλητική μουσική του είναι πάντα μελαγχολική αλλά και με μια υποβόσκουσα μόνιμη υπαρξιακή αγωνία να της προσδίδει μια παράδοξη ένταση και με μια καλώς εννοούμενη υψιπέτεια να την καθιστά στις λαμπρότερες στιγμές της σχεδόν ευφορική.
Στο επίκεντρο του έργου του Arvo Pärt είναι ο χρόνος, τόσο ως δομικό στοιχείο όσο και σαν σταθερό δεύτερο επίπεδο της θεματολογίας του: Η αέναη, αδιατάρακτη ροή του χρόνου που εμείς οι άνθρωποι την κατατέμνουμε τεχνηέντως για να την διαχειριστούμε καλύτερα και εντός της οποίας υπάρχουμε. Η μουσική του Arvo Pärt λειτουργεί έτσι ως παραμυθία για την φθαρτότητα η οποία ενυπάρχει στην υλική υπόσταση μας καθώς υπενθυμίζει, εμφορείται και μεταφέρει την άφθαρτη διαχρονικότητα του ανθρώπινου πνεύματος και των ανθρωπιστικών αξιών.
Κείμενα-παραγωγή-παρουσίαση: Θάνος Μαντζάνας