Το Requiem του Mozart
Τον Ιούλιο του 1791, λίγο πριν αρρωστήσει, ο Mozart λαμβάνει μια μυστηριώδη παραγγελία από έναν άγνωστο άντρα να συνθέσει ένα Requiem. Ο Franz von Walsegg, για να τιμήσει την σύζυγό του, που απεβίωσε εκείνη την περίοδο, ανέθεσε στον γλύπτη Johann Martin Fischer την κατασκευή ενός μαρμάρινου μνημείου και στον Mozart τη σύνθεση μιας νεκρώσιμης λειτουργίας. Ο Κόμης ήταν ένας ερασιτέxνης μουσικός, ο οποίος συχνά σε ιδιωτικές συναυλίες, που ο ίδιος οργάνωνε, παρουσίαζε μεταμφιεσμένος έργα άλλων συνθετών ως δικά του. Επειδή πιθανότατα το ίδιο σκόπευε να κάνει και στην περίπτωση του Mozart, η παραγγελία δόθηκε γραπτώς ανώνυμα και μυστικά.Ο Mozart άρχισε να ασχολείται με τη σύνθεση του Requiem μετά τις 30 Σεπτεμβρίου, οπότε πραγματοποιήθηκε η πρεμιέρα του “Μαγικού Αυλού”. Η υπερκόπωση και η άσχημη κατάσταση της υγείας του τον έκαναν να σκέφτεται πως η σύνθεση της Νεκρώσιμης Λειτουργίας σήμαινε και το δικό του τέλος. Στις 20 Νοεμβρίου η υγεία του επιδεινώνεται σημαντικά και πέφτει στο κρεβάτι. Συνέχισε με δυσκολία να εργάζεται έχοντας στο πλευρό του το μαθητή του, Franz Xaver Sussmayr, με τον οποίο συζητούσε τα προβλήματα της δουλείας, που του είχε ανατεθεί. Ακόμα και λίγες ώρες πριν από το θάνατό του συζητούσε για το ύστατο έργο του. Τελικά πέθανε στις 5 Δεκεμβρίου 1791 αφήνοντας το έργο ημιτελές. Ωστόσο η χήρα πλέον, γυναίκα του Mozart, όφειλε να παραδώσει στον Κόμη τη Λειτουργία για την οποία είχε λάβει ως προκαταβολή το μισό ποσό της συνολικής πληρωμής. Στράφηκε λοιπόν, πρώτα στους πιο έμπειρους μαθητές του συνθέτη, Franz Jakob Freystädtler και Joseph Eybler, οι οποίοι εν τέλη αρνήθηκαν να αναλάβουν ένα τόσο δύσκολο έργο. Τελικά το Requiem του μεγάλου Mozart ολοκλήρωσε ο μαθητής του Sussmayr, ο οποίος είχε διατελέσει βοηθός του Μότσαρτ στη σύνθεση των έργων “Ο Μαγικός Αυλός” και “Η Μεγαλοψυχία του Τίτου”.Ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα που προέκυψε ύστερα από το θάνατο του Mozart, ήταν η αυθεντικότητα του Requiem. Σήμερα, όμως, γνωρίζουμε με σιγουριά ότι ο ίδιος ολοκλήρωσε το τετράφωνο χορωδιακό μέρος μαζί με το μπάσο στα μέρη Introitus («Requiem»), Kyrie, Sequenza και ότι σε ορισμένα σημεία είχε σημειώσειτις μοτιβικές ιδέες για την ενορχήστρωση. Επίσης είχε αφήσει ενορχηστρωμένα όλα τα ορχηστρικά χωρία μεταξύ των κειμένων της λατινικής Λειτουργίας.Το πιο πρωτότυπο στοιχείο του Requiem είναι η χαρακτηριστική αρμονική του γλώσσα. Η παρτιτούρα του Mozart είναι γραμμένη για δύο άλτο κλαρινέτα, δύο φαγκότα, δύο τρομπέτες, τρία τρομπόνια, έγχορδα, εκκλησιαστικό όργανο, τύμπανα, τέσσερις τραγουδιστές και τετράφωνη χορωδία. Το έργο είναι ολόκληρο σε Ρε ελάσσονα (πλην ορισμένων αρμονικών περιπλανήσεων). Αυτό σε συνδυασμό με τα αποτελεσματικά ρυθμικά σχήματα προσδίδει ένα χαρακτήρα παθητικό και ενίοτε δαιμονικό. Το Dies irae (Ημέρα Οργής) είναι το πιο δραματικό τμήμα της σύνθεσης. Ο Mozart καταφέρνει να αποδώσει με πολύ ζωντανό τρόπο τον τρόμο που περιέχεται στις λέξεις: “Ημέρα Οργής, ημέρα θρήνου, που θα κάνει στάχτη τον κόσμο σύμφωνα με την προφητεία του Δαβίδ και της Σίβυλας.” Στο μέρος αυτό μέσω των γρήγορων μιμητικών νοτών και των συντριπτικών τονισμών εκτυλίσσεται ένα τρομακτικό θέαμα. Οι τραγουδιστές με τα λόγια “Quantus tremor est futurus” μιμούνται με τις μελωδίες τους τον τρόμο προκαλώντας δέος.Στο ακόλουθο μέρος Tuba mirum καταπλήσσει το σόλο με το τρομπόνι που χρησιμοποιείται ως συνοδεία στην είσοδο του μπάσου σολίστ. Λίγο αργότερα ο τενόρος θα συναντήσει τον μπάσο στα λόγια “Mors stubepit et natura”. Τέλος, στο χορωδιακό μέρος Rex tremendae majestatis, αρχίζει ένα μοντεράτο σε μέτρο 4/4, που εισάγεται με την κραυγή της χορωδίας. Το νόημα των στίχων και της γενικότερης δραματικής ατμόσφαιρας, αποδίδουν με μεγάλη επιτυχία οι παρεστιγμένοι ρυθμοί και οι συγκοπτόμενες συγχορδίες που συναντάμε στο ορχηστρικό μέρος. Όλη αυτή η ένταση οδηγεί σιγά-σιγά στην τελική παράκληση “Salva me, fons pietatis”, που τραγουδιέται σιγότερα από το αμέσως προηγούμενο μέρος.Το περίφημο Ρέκβιεμ αποτελεί το κύκνειο άσμα του μεγάλου συνθέτη. Ο Μότσαρτ συνειδητοποιώντας ότι πρόκειται μάλλον για το τέλευταίο του έργο, βάζει όλη του τη μαεστρία και μας χαρίζει ένα μουσικό αριστούργημα.
Ερευνα-Παραγωγή-Παρουσίαση: Γιώργος Ντόβολος