Arnold Schönberg: “Moses und Aron”
(Μωυσής και Ααρών)
Ημιτελής τρίπρακτη όπερα. Ο συνθέτης ολοκλήρωσε μόνο τις δύο πρώτες πράξεις. Λιμπρέτο του συνθέτη, βασισμένο στο βιβλίο της Εξόδου, από την Παλαιά Διαθήκη. Πρωτοπαρουσιάστηκε στη δίπρακτη εκδοχή της στις 6 Ιουνίου 1957 στην Όπερα της Ζυρίχης.
“O Wort, o Wort das mir fehlt” (ω, λόγε, λόγε που δεν έχω) αναφωνεί ο Mωυσής κλείνοντας την όπερα “Μωυσής και Ααρών”. Πολύ περισσότερο από ενότητα, βέβαια, αυτό το “και” στον τίτλο, δηλώνει αντιπαράθεση. Αντιπαράθεση Λόγου, τον οποίο πράγματι διαθέτει μόνο ο Ααρών, και Ά-λογου, Άρρητου, Άφραστου, αυτού δηλαδή που δεν μπαίνει σε Λόγο, το οποίο ως έκφραση – ή μάλλον, ως μη έκφραση – εκπροσωπεί ο Μωυσής. Η σχέση του Μωυσή με το Θεό δεν εκφράζεται σε λέξεις, όπως και ο ίδιος ο θεός του, δεν είναι περιγράψιμος. Τι γίνεται όμως όταν ο Μωυσής θα κληθεί να μεταφέρει την αλήθεια του Θεού στο λαό του Ισραήλ; Είναι άραγε ο “Λόγος”, το “τραγούδι” του Ααρών αρκετό για να διαδώσει αυτή την αλήθεια, ή μήπως ο Λόγος είναι τελικά εχθρός της αλήθειας, και οδηγεί το λαό πάλι πίσω σε ειδωλολατρικές συνήθειες; Πολύ περισσότερο, είναι οι ίδιες οι λέξεις είδωλα, οι περιγραφές ειδωλολατρεία και η θεο-Λογία, το τέλος του άφραστου Θεού;
Βαριά τα ερωτήματα, ίσως όμως όχι τόσο βαριά για μία όπερα. Και μάλιστα μια όπερα του 20ου αιώνα, δια χειρός ενός από τους πατέρες της δωδεκάφθογγης μουσικής, ενός από τους “influencers” θα λέγαμε σήμερα σε συνθετικό επίπεδο, της μουσικής της εποχής του και πρωτοστάτη της Δεύτερης Σχολής της Βιέννης. Μιλάμε φυσικά για τον Arnold Schönberg, που εκτός από θεωρητικός, ζωγράφος, δάσκαλος και συγγραφέας, υπήρξε και ένας από τους πλέον ευφυείς atonal συνθέτες – αν και ο ίδιος μισούσε τον όρο atonal, που δηλώνει έλλειψη τόνου, όταν τόσο ξεκάθαρα οι συνθέσεις του ακολουθούν και διαθέτουν τη δική τους αρμονία. Ο Schönberg – που άφησε ημιτελή την όπερά του, χωρίς να γράψει τη μουσική της τρίτης πράξης – για να ξεκαθαρίσει θεατρικά ακόμη περισσότερο το θολό τοπίο ανάμεσα σε Μωϋσή και Ααρών και το τι εκπροσωπεί ο καθένας τους, έβαλε το Μωυσή να μιλά (ως ρόλος πρόζας) και τον Ααρών να τραγουδά (ως λυρικός τενόρος). Το φαινόμενο αυτό τονίζει από μόνο του την αντίθεση ανάμεσα στον άνθρωπο που μιλά, και συνεπώς έχει περιορισμένη απήχηση στο λαό, και στον άνθρωπο που τραγουδά, που η γλυκιά λυρική του έκφραση κάνει τα πάντα πιο εύπεπτα για το λαό, σε βαθμό να γίνεται κατανοητός και πιστευτός. Ο ακρογωνιαίος λίθος για την καθιέρωση της όπερας ως ένα είδος βαθιά λαϊκό.
Διαλέξαμε για αυτό το Σάββατο μια ζωντανή ηχογράφηση του 1984 από την αίθουσα της Συμφωνικής του Chicago. Τη μπαγκέτα κρατά ο Sir Georg Solti και τραγουδούν σημαντικοί ερμηνευτές όπως ο Philip Langridge, η Barbara Bonney, ο Aage Haugland. Στο ρόλο του Μωυσή, παρόλο που είναι γραμμένος μόνο για πρόζα, ο μπασοβαρύτονος και ηθοποιός Franz Mazura, που δίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα ερμηνεία, γνωρίζοντας καλά τι είναι τραγούδι – κυρίως όμως, τι δεν είναι.
Παραγωγή – Παρουσίαση: Γιάννης Φίλιας