«ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑ ΣΕ ΚΑΙΡΟ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΥ»-
FACTORY. ΙΔΕΕΣ/ΤΕΧΝΕΣ & Τμήμα Φιλοσοφίας του Παν/μιου Πατρών. Κυριακή 14-03-21, ώρα 19:00-20:00. ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΚΠΟΜΠΗ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ). ΤΡΙΤΟ πρόγραμμα. Επιμέλεια-Παραγωγή-Παρουσίαση: Δημήτρης Τρίκας/ Dimitris Trikas. Εκπομπή 7η (τελευταία): “Η ΕΛΠΙΔΑ Όταν όλα είναι κλειστά”, με τον καθηγητή φιλοσοφίας Παύλο Κόντο.
Η ελπίδα ακροβατεί ανάμεσα στην τυφλή/αδικαιολόγητη αισιοδοξία και στην απαισιοδοξία, την παραίτηση, την απελπισία. Το ερώτημα, ωστόσο, είναι κατά πόσον θέλουμε ή όχι να εντάξουμε στην ελπίδα στοιχεία ορθολογικότητας, κατά πόσον δηλαδή τέτοια στοιχεία δεν στερούν από την ελπίδα το γνήσιο νόημά της που είναι ότι αυτή μάς οδηγεί πέρα από το προσδοκώμενο ή από το προϊόν ενός απλώς ορθού υπολογισμού ή μιας συνετής πρόβλεψης.
Η δυτική σκέψη φαίνεται λοιπόν να προτείνει δύο τελείως διαφορετικά μοντέλα μεταξύ τους: (α) αυτό που μας παρέχουν ο Θουκυδίδης και ο Αριστοτέλης (ο πρώτος, μεταξύ άλλων, στην περιγραφή του λοιμού της ΑΘήνας, ο δεύτερος, μεταξύ άλλων, στη Ρητορική): εδώ, η ελπίδα προϋποθέτει ορθολογικότητα χωρίς, όμως, να καταλήγει σε στείρο υπολογισμό και το ερώτημα είναι ποιος είναι αγαθός ή όχι, (β) αυτό που εισηγείται ο Απόστολος Παύλος και ξαναβρίσκουμε, σε διάφορες εκδοχές του, στον Θωμά Ακυινάτη ή τον Κίρκεγκωρ: εδώ, η ελπίδα γίνεται το άνοιγμα σε κάτι πέρα από τον λόγο, σε μια πραγματικότητα που ανθίσταται σε έλλογη ερμηνεία και αντιπαρατίθεται στην εμπειρία και το ερώτημα είναι ποιος έχει την πίστη που απαιτεί μια τέτοια στάση. Μεγάλο ενδιαφέρον, βέβαια, παρουσιάζουν και προσπάθειες συγχώνευσης των δύο μοντέλων (τέτοιο είναι και το εγχείρημα του Bloch), η τελευταία από τις οποίες είναι εκείνη του Jonathan Lear (Radical Hope, 2008).
Επικαιρότητα: από τον Θουκυδίδη και τον Αριστοτέλη μέχρι τον Απόστολο Παύλο και τον Lear, η συζήτηση για την ελπίδα λαμβάνει όλη τη δραματικότητά της όταν εντάσσεται σε ένα σκηνικό κρίσης, αδιέξοδου, απορίας. Κι αυτό ακριβώς είναι που καθιστά το ζήτημα φλέγον στη σημερινή συγκυρία.
Βλέπε:
Σ. Ζουμπουλάκης (επιμ.), Για την ελπίδα, Άρτος Ζωής, Αθήνα: 2020.
J. Lear, Radical Hope, Harvard UP, Cambridge Mass.: 2008
Kazantzidis, G. & Spatharas, D. (eds.) Hope in ancient literature, history, and art, De Gruyter, Berlin/Boston: 2018.