Τρίτη 12 και Τετάρτη 13/10, 9 με 10 το βράδυ, στο Δεύτερο Πρόγραμμα 103.7.
Θα ήθελα ο τίτλος αυτής της εκπομπής να είναι όλοι οι στίχοι του τραγουδιού «Πώς να σωπάσω;». Στίχοι του Κώστα Κινδύνη που ξεκινούν από τον πρώτο δίσκο του Σταύρου Ξαρχάκου που ο Νίκος Ξυλούρης είναι ο βασικός τραγουδιστής. Το «Διόνυσε καλοκαίρι μας». Τελικά, διάλεξα το «Στα ηλιοσκαλοπάτια, μ’ έμαθε η μάνα μου να ζω…». Ως μια πιο σύντομη περιγραφή.
“Ήτανε μια φορά, μάτια μου, κι έναν καιρό…” :
Το τραγούδι έρχεται και ξανάρχεται στα στόματα τραγουδιστών του καιρού μας. Σε μουσικές σκηνές, συναυλίες, κέντρα, τηλεοπτικές εκπομπές, στο διαδίκτυο μετράει 5,5 εκατ. θεάσεις. Δεν ξέρω αν στη συνείδηση των πολλών μπορεί κάποια από τις νεώτερες εκτελέσεις να συναγωνιστεί σε έκφραση, σε τεχνική αλλά και σε φήμη, την πρώτη. Εκείνη που πρωτοβγήκε στον αέρα από την τηλεόραση του – τότε – ΕΙΡΤ, την Τετάρτη 3 Οκτωβρίου 1973. Καθώς έπεφταν οι τίτλοι της πρώτης ελληνικής τηλεοπτικής σειράς η οποία στηριζόταν στη διασκευή ενός λογοτεχνικού έργου. Ήταν «Οι έμποροι των Εθνών». Τηλεοπτική σειρά στηριγμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
Το καλοκαίρι του 1973, έχει ανέβει στο θέατρο «Αθήναιον» και συνεχίζεται και τον επόμενο χειμώνα στο «Ακροπόλ», η μουσικοθεατρική παράσταση «Το μεγάλο μας τσίρκο». Με μουσική και τραγούδια του Ξαρχάκου και βασικό τραγουδιστή τον Ξυλούρη. Η επιτυχία της παράστασης είναι τέτοια, που η επί σκηνής πορεία της θα συνεχιστεί για τρεις τουλάχιστον περιόδους. Τόσο το χειμώνα 1973 – 74 (θέατρο «Ακροπόλ»), όσο και το καλοκαίρι του ’74 (και πάλι στο «Αθήναιον»). Φτάνοντας εν τέλει στο σημείο, η παρακολούθησή του να αποκτήσει χαρακτήρα πολιτικής πράξης… Το πολιτικό κλίμα της εποχής είναι τεταμένο… Το παιχνίδι με την λογοκρισία είναι, έτσι κι αλλιώς, ένα από τα ζητήματα που θίγονται στην εξέλιξη του έργου… Η μεταπολίτευση, θα φέρει και πάλι στη σκηνή το «Τσίρκο», ως ένα «πανηγύρι» ελεύθερης μνήμης πια – που φτάνει και μέχρι τα πιο πρόσφατα γεγονότα… Κάποια θεατρικά στιγμιότυπα της παράστασης. αλλά και όλα τα τραγούδια της, θα ηχογραφηθούν και θα κυκλοφορήσουν σ’ ένα διπλό δίσκο.
Ύστερα από μια σειρά συναυλιών στην επαρχία, τον Οκτώβρη γίνεται στο γήπεδο του Παναθηναϊκού με μεγάλη επιτυχία η συναυλία “Κονσέρτο ‘73” του Ξαρχάκου με βασικό τραγουδιστή τον Ξυλούρη. Και τους πρώτους μήνες του ’74 αναμένεται κι ένας δίσκος – συλλογή (ακριβώς αυτός είναι και ο τίτλος του : “Συλλογή”) με χαρακτηριστικά κομμάτια από τις μέχρι τότε συνεργασίες του διδύμου αλλά και καινούργια τραγούδια με στίχους κυρίως του Νίκου Γκάτσου.
Η συνεργασία Ξαρχάκου – Ξυλούρη, έχει ξεκινήσει καθώς τελειώνει το 1972. Ο δίσκος «Διόνυσε καλοκαίρι μας». Σ’ αυτό το δίσκο, ο Ξαρχάκος θα δοκιμάσει κάποιες απ’ τις πλέον ξεχωριστές – και πολύ καινούργιες για την εποχή – ενορχηστρώσεις της πορείας του. Ο Ξυλούρης θα τραγουδήσει με συγκλονιστικό τρόπο Όμως η αποδοχή του δίσκου μάλλον δεν θα δικαιώσει τότε τις προσπάθειές τους. Αργότερα, θα αναδειχτούν τα τραγούδια…
Η «Συλλογή», θα αποτελέσει κορυφαία στιγμή της δισκογραφικής συνεργασίας συνθέτη και τραγουδιστή από πλευράς άμεσης αποδοχής. Αρχικά βέβαια, έχει κάποια σημαντικά προβλήματα με τη λογοκρισία της δεύτερης χούντας. Μέχρι τον Αύγουστο του ’74, εκκρεμεί το θέμα της μετάδοσης κομματιών του, από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Στη συνέχεια όμως, πολλά από τα τραγούδια του δίσκου, βρίσκονται να αποτελούν μια από τις πιο ξεκάθαρες εκφράσεις για το κλίμα ανάτασης της μεταπολίτευσης. Στις συναυλίες διαμαρτυρίας εκείνης της περιόδου, οι δυο συνεργάτες – αλλά και το εν λόγω υλικό – κρατούν μια καίρια θέση και κυριολεκτικά συγκλονίζουν τα εξαιρετικά φορτισμένα πλήθη. Από το γήπεδο του Παναθηναϊκού, μέχρι το «Αλμπερτ Χωλλ» του Λονδίνου, όπου το Δεκέμβριο του ’74 πραγματοποιείται μια από τις πιο φορτισμένες εκδηλώσεις – συναυλίες, αφιερωμένες στον αγώνα της Κύπρου…
Τα δύο επόμενα χρόνια, ο Νίκος Ξυλούρης θα συμμετέχει σε δύο ακόμα δίσκους του Σταύρου Ξαρχάκου που έχουν θεατρική αφετηρία. Το 1975,θα εκδοθεί η «Κομμέντια». Την επόμενη χρονιά, στο δίσκο «Η Συμφωνία της Γιάλτας και της πικρής αγάπης τα τραγούδια», ο Ξυλούρης ακούγεται να τραγουδά κυρίως κάποια τραγούδια που είχε γράψει ο Ξαρχάκος για το ανέβασμα του έργου του Σιών .Ο Κέηζη «Κόκκινα τριαντάφυλλα για μένα», από τον Κώστα Καρρά.
Φτάνουμε στο καλοκαίρι του 1978. Ο Νίκος Ξυλούρης συμμετέχει στις συναυλίες του Σταύρου Ξαρχάκου στο Λυκαβηττό. Και καθώς τελειώνει η χρονιά, θα έρθει η συνεργασία Ξαρχάκου και Ξυλούρη που έμελλε να είναι η τελευταία. Με αφορμή πάλι μια ακόμη τηλεοπτική σειρά του Κώστα Φέρρη. Το Νοέμβρη εκείνης της χρονιάς, παίζεται στην ΕΡΤ η σειρά «Έρωτας και επανάσταση». Είναι μια ιστορική σειρά – αναφορά στα χρόνια της επανάστασης του 1821. Η τελευταία τους αυτή συνεργασία, θα κυκλοφορήσει σε δίσκο έξι ολόκληρα χρόνια μετά την ηχογράφησή της : «Τα μάτια κλαίνε αστείρευτα για μια χαμένη αγάπη…».
Συνολικά, είναι 32 τα τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου που ηχογράφησε ο Νίκος Ξυλούρης ανάμεσα στα 1972 και τα 1978. Σε δύο εκπομπές, στεκόμαστε σ’ αυτά και στην εποχή τους. Πάντα με την πεποίθηση και με στόχο ότι «Πρέπει να ξέρεις μηχανή να κόψεις μαύρα μάτια».