Ένας δίσκος, μια εποχή, μια ιστορία.
Κυκλοφορία : Απρίλιος 1974
Τρίτη 11 Φεβρουαρίου , 9 με 10 το βράδυ, στην εκπομπή του Γιώργου Τσάμπρα. και στο Δεύτερο Πρόγραμμα 103.7.
«Ήτανε μια φορά, μάτια μου! ». Αρχές του 1974. Το πρώτο «πορτραίτο», ο πρώτος «προσωπικός» δίσκος του Νίκου Ξυλούρη στην ελληνική δισκογραφία. Με βασικό συνεργάτη τον Σταύρο Ξαρχάκο… Το προηγούμενο καλοκαίρι, έχουν συνεργαστεί στο «Μεγάλο μας τσίρκο». Και λίγο νωρίτερα, στο δίσκο «Διόνυσε καλοκαίρι μας». Τρία από τα τραγούδια εκείνου του δίσκου, ακούγονται και εδώ.Το «Πως να σωπάσω μέσα μου, την ομορφιά του κόσμου» με πλήρη ορχήστρα. Το «Γυρνάν αμίλητα παιδιά», λιγότερο ηλεκτρισμένο. Και μόνο το «Ράβε ξήλωνε»,όπως ήταν. Ο δίσκος ξεκινάει με τον «αποχαιρετισμό» του «Ερωτόκριτου» : «Τα ‘κουσες Αρετούσα μου, τα θλιβερά μαντάτα». Ο Ξυλούρης, το έχει ηχογραφήσει και νωρίτερα, στην Κρητική του δισκογραφία.Εδώ, προτείνεται σε ευρύτερα πλαίσια. Στην αρχική έκδοση του δίσκου, υπάρχει και η ερμηνεία του Ξυλούρη σ’ ένα τραγούδι του Χριστόδουλου Χάλαρη. Λίγο πριν, έχει ξεκινήσει η συνεργασία τους, στο δίσκο «Τροπικός της Παρθένου». Εκεί ο Ξυλούρης λέει τα περισσότερα τραγούδια. Το «Πάνω σ’ αργυρό σκαμνί» όμως, το τραγουδάει ο συνθέτης.
Στη δεύτερη πλευρά του δίσκου , υπάρχουν τέσσερα καινούργια τραγούδια του Ξαρχάκου με στίχους του Νίκου Γκάτσου: «Παλικάρι στα Σφακιά», «Γειά σου, χαρά σου Βενετιά», «Μπαρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη» και «Η κόρη του πασά». Οι μελωδίες των τριών, έχουν ακουστεί για πρώτη φορά στην κινηματογραφική «Λυσιστράτη» του Γιώργου Ζερβουλάκου με την Τζένη Καρέζη. Από εκεί είναι κι ένα τραγούδι με στίχους του Γιώργου Ζερβουλάκου, που ηχογραφείται πρώτη φορά εδώ : «Παραμύθι, παραμύθι…». Και ο δίσκος συμπληρώνεται με ένα τραγούδι με στίχους του Κώστα Φέρρη, που έχει ακουστεί για πρώτη φορά τον Οκτώβρη του 1973, στους τίτλους της πρώτης ελληνικής τηλεοπτικής σειράς που στηρίζεται στην ελληνική λογοτεχνία. Γράφεται για τους «Εμπόρους των Εθνών», που έχουν ως αφετηρία το μυθιστόρημα του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη. Ο Φέρρης – σκηνοθέτης της σειράς – γράφει και τους στίχους, ξεκινώντας από μια φράση του «Μπαταριά» του Μαλακάση : «Ένα Σαββάτο βράδυ, μια Κυριακή πρωί». Μάλλον, δεν το πιστεύουν τόσο οι δημιουργοί του δίσκου. Μπαίνει τρίτο στην δεύτερη πλευρά του δίσκου βινυλίου. Είναι το «Ήτανε μια φορά, μάτια μου»!
Αυτή είναι η «Συλλογή». Κυκλοφορεί λίγο πριν το τέλος της δικτατορίας… Ο Νίκος Ξυλούρης είναι ήδη σύμβολο αντίστασης. Η «Λήδρα», το «Μεγάλο μας τσίρκο», το Πολυτεχνείο… Αλλά ακριβώς γι’ αυτό, είναι και «κόκκινο πανί» στα – αποκλειστικά κρατικά – μέσα ενημέρωσης. Στο στρατιωτικό κανάλι, η απαγόρευση θα αρθεί επισήμως με τον …θάνατό του, το 1980! ΟΙ συνθήκες βέβαια – ή ίσως ακριβώς αυτές – συνέδεσαν τον δίσκο με την ιστορία της εποχής. Αλλά τα περισσότερα τραγούδια του λειτούργησαν και πέρα απ’ αυτήν. Στις επόμενες δεκαετίες. Οταν ο τραγουδιστής λείπει, αλλά ο μύθος του μεγαλώνει και μάλιστα στις νεότερες γενιές. 45 χρόνια από τη φυγή του Νίκου Ξυλούρη, ξανακούμε ολόκληρη τη «Συλλογή». Στη σειρά που – όπως λέμε πάντα – ακούμε ολόκληρους δίσκους, σαν να βάζαμε στο πικ απ έναν παλιό δίσκο βινυλίου. Λέμε λεπτομέρειες από την ιστορία της, ζωγραφίζουμε την εποχή που πρωτοβγήκε αλλά και την διαδρομή της από τότε μέχρι τις μέρες μας.
Πάντα με την πεποίθηση και με στόχο ότι «Πρέπει να ξέρεις μηχανή να κόψεις μαύρα μάτια».