Την 21η Μαΐου 1938 ξεκίνησε η επίσημη λειτουργία του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών, του πρώτου δημόσιου ραδιοφώνου στην Ελλάδα.
Μετά από πολυετείς προσδοκίες ο ελληνικός ραδιοφωνικός σταθμός ήταν γεγονός και με μεγάλη συγκίνηση και λαχτάρα οι ακροατές πήραν τις θέσεις τους μπροστά στις συσκευές, ώρα 9:30μμ, περιμένοντας την αναγγελία του «ανοίγματος» του σταθμού.
Η προϊστορία
Το 1920 είχαν αρχίσει ήδη οι προσπάθειες ανάπτυξης ραδιοφωνικού σταθμού στην Ελλάδα, όμως δεν είχαν συνέχεια. Το φθινόπωρο του 1928 ο Χρίστος Τσιγγιρίδης, πωλητής ραδιοφώνων, ξεκινάει τον πρώτο ραδιοφωνικό σταθμό στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, με έδρα την Θεσσαλονίκη και εξέπεμπε στη Βόρεια Ελλάδα. Το 1929 ξεκίνησαν και οι προσπάθειες δημιουργίας δημόσιου ραδιοφωνικού σταθμού, που όμως δεν καρποφόρησαν.
Τον Σεπτέμβριο του 1936 ιδρύθηκε από την κυβέρνηση Μεταξά η Υπηρεσία Ραδιοφωνικών Εκπομπών.
Στις 25 Μαρτίου 1938 ο Βασιλεύς Γεώργιος Β΄ εγκαινιάζει τον πομπό των 14KW στο κέντρο εκπομπής στα Νέα Λιόσια ο οποίος στήθηκε με την συνεργασία Ελλήνων τεχνικών και Γερμανών απεσταλμένων της Telefunken.
Την ίδια ημέρα ξεκινάει τις πρώτες του εκπομπές, ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών, ενώ έβγαλε πλήρες πρόγραμμα μετά από περίπου δύο μήνες (21 Μαΐου). Πρώτη εκφωνήτρια ήταν η Αφροδίτη Λαουτάρη ενώ θρυλικό έγινε το σήμα του σταθμού, η βουκολική μελωδία, ο Τσοπανάκος, που έμεινε γνωστό ως τις ημέρες μας.
Η έναρξη των μεταδόσεων
Μετά το σήμα της φλογέρας του Τσομπανάκου μεταδόθηκαν, από τις εγκαταστάσεις του Ζαππείου, οι πρώτες εκπομπές. Εκτός από τη μετάδοση της τελετής των επίσημων εγκαινίων που έγινε στο Ζάππειο, το πρόγραμμα εκείνης της ημέρας περιελάμβανε συναυλία της Ορχήστρας του Ραδιοφωνικού Σταθμού υπό τη διεύθυνση του Αντίοχου Ευαγγελάτου, ελληνική σουίτα του Λαυράγκα και τραγούδια της ανδρικής χορωδίας Αθηνών υπό τη διεύθυνση του Φιλοκτήτη Οικονομίδη, διευθυντή του Ωδείου Αθηνών.
Το σήμα έναρξης προγράμματος
Το Τσομπανάκος ήμουνα (ή Ο Τσομπανάκος ή Ο Τσοπανάκος) είναι δημώδες άσμα με προέλευση από τη Στερεά Ελλάδα και, συγκεκριμένα, από την περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας. Έγινε γνωστό κυρίως από τη μουσική μορφή που του δόθηκε ως σήμα της πρώτης ελληνικής κρατικής ραδιοφωνίας στο Μεσοπόλεμο, και αργότερα και της τηλεόρασης, από το δεξιοτέχνη του κλαρίνου Νίκο Ρέλλια, από τη Γκούρα της ορεινής Κορινθίας.
Το 1936, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ρέλλια, ενόψει της σύστασης του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών, αναζητείτο το σήμα του σταθμού. Υπήρχαν διάφορες προτάσεις και ο ίδιος πρότεινε να του αναθέσουν την επιλογή οι αρμόδιοι, πράγμα που έγινε. Έτσι, προμηθεύτηκε κουδούνια αιγοπροβάτων και ένα φλάουτο και συνέθεσε το γνωστό σήμα, πάνω στο σκοπό από το δημοτικό τραγούδι του Τσομπανάκου. Φλαουτίστας ήταν ο Σπύρος Μάγγος ή Μάγκος (Άρτα 1886 – Αθήνα 1963) της Συμφωνικής Ορχήστρας του Ωδείου των Αθηνών, της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
To σήμα ακούστηκε για πρώτη φορά το βράδυ της 25ης Μαρτίου του 1938. Από τότε μέχρι και το 1997, ήταν το κύριο σήμα του Πρώτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, από το 1966 έως το 1996 ήταν το σήμα έναρξης και λήξης του προγράμματος της ΕΤ1, από το 1987 έως το 2013 και από το 2015 μέχρι και σήμερα, αποτελεί (σε διασκευή) το σήμα της Φωνής της Ελλάδας.
Το σήμα δεν ακουγόταν την περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα. Με την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, το ηχητικό «φυγαδεύτηκε» στο Λονδίνο, στο BBC, και «επέστρεψε» μετά την Απελευθέρωση.
Πηγές:
Μουσείο – Αρχείο ΕΡΤ [ανάρτηση 21.05.2025]
